Correct gebruikt van scherptediepte
Met selectieve scherpte kun je de blik van de kijker actief sturen. Daardoor is scherptediepte een van de spannendste thema's in de fotografie. Hoe het ontstaat en hoe je er handig mee kunt werken wordt hieronder behandeld.
Definitie van scherptediepte
Scherptediepte beschrijft de grootte van de ruimte die scherp in beeld is. Zowel de opening van het diafragma als ook de brandpuntsafstand en de ruimtelijke afstand tot het motief beïnvloeden de grootte van de scherptediepte. De belichtingstijd speelt bij de scherptediepte geen rol.
Het begrip scherptediepte beschrijft de diepte van het scherpe deel van het beeld. Scherptediepte kent als vaktechnisch begrip een officiële definitie.
Vaak is het spelen met de scherptediepte datgene wat foto's van een spiegelreflexcamera duidelijk onderscheidt van foto's gemaakt met een eenvoudige digitale camera. Hoe kleiner de sensor is, hoe kleiner de gebruikte brandpuntsafstanden moeten zijn, om behoorlijke prestaties te krijgen bij het opnemen van het beeld. De duidelijk kleinere brandpuntsafstanden zorgen ervoor, dat er met een kleine camera minder mogelijk is waar het gaat om het creëren van selectieve scherpte dan bij een spiegelreflexcamera.
Haarscherpe foto's
In het bijzonder bij landschapsfotografie is het doel meestal een foto met een zeer groot scherp gedeelte. De technische instellingen die daarvoor moeten worden gekozen zijn de volgende:
- Diafragma: een grotendeels gesloten diafragma, ofwel een hoog diafragmagetal
- Uitzoomen: een zo klein mogelijke brandpuntsafstand, in de richting van een groothoekobjectief
- Zelf veraf staan: zorg voor een relatief grote afstand tot het motief van de foto
Daarbij moet je erop letten dat de afstand en brandpuntsafstand elkaar als het ware opheffen waar het gaat om scherptediepte wanneer je een bepaald motief in een bepaalde grootte wilt vastleggen. Je moet immers verder van het motief staan als je het met een telelens fotografeert. Dan wordt de brandpuntsafstand groter en tegelijk ook de ruimtelijke afstand. Daardoor blijft de scherptediepte gelijk.
Maar hierbij gebeurt ook nog wat anders: een andere brandpuntsafstand bij dezelfde grootte van het afgebeelde object zorgt voor een verandering in de afstand tussen de verschillende objecten in het beeld. Bij een groothoeklens werken de verschillende elementen in het beeld alsof ze verder van elkaar af staan. Ruimtes lijken groter. Bij grote brandpuntsafstanden is het effect precies omgekeerd. Zo kun je afstanden kleiner laten lijken. In dat geval wordt de met de telelens uitvergrote achtergrond meteen ook wat onscherper.
Selectieve scherpte als onderdeel van de compositie
En juist deze vervaging maakt een foto spannend. Bij foto's met selectieve scherpte wordt alleen het hoofdmotief scherp afgebeeld. Daar waar de focus van de camera is daar is ook het vlak waarin dingen scherp worden weergegeven. Al naar gelang de instellingen van het diafragma, de brandpuntsafstand en de afstand tot het motief strekt het scherpe deel van het beeld zich ook nog een stuk ervoor en erachter uit.
Maar de voor- en achtergrond zijn duidelijk zichtbaar vervaagd. Deze manier om het beeld vorm te geven leidt niet alleen de blik maar lijkt tegelijkertijd meer op de manier waarop het menselijk ook dingen waarneemt.
De foto wordt veel ruimtelijker. En wie de aloude regel 'voorgrond maakt het beeld gezond' wil volgen kan op deze manier een voorgrond inbouwen die dankzij de onscherpte niet afleidt van het hoofdmotief. In de voorbeeldfoto is goed te herkennen, hoe door de selectieve scherpte de toeschouwer de indruk krijgt midden in het veld te staan.
Vervaging is er in veel verschillende soorten:
wat is bijvoorbeeld bokeh?
Hoe de onscherpe delen van de foto eruitzien hangt uiteindelijk af van het licht en het gebruikte objectief. Bij diffuus licht, zoals op een bewolkte dag, is het onscherpe deel van het beeld vooral vervaagd. Maar bij heldere lichtbronnen in een relatief donkere omgeving zoals je die bijvoorbeeld hebt op zonnige dagen in het bos, dan kunnen verstrooiingcirkels buiten het scherp weergegeven vlak optreden.
De vorm van de diafragma-opening, hoekig of rond, bepaalt daarbij hoe de verstrooiingscirkels eruit zien. In het algemeen woren vooral ronde en gelijkvormige kringen beschouwd als mooi. Sterke lichtvlekken om de cirkels heen, een te hoekige vorm of ook ringvormige lijnen zijn echter meestal niet gewenst.
Het begrip bokeh komt van het Japans en is een vertaling van vervaging. Ook al is het je tot nu toe misschien helemaal niet opgevallen, deze patronen beïnvloeden de foto wel degelijk en een nauwkeuriger blik kan er dan zomaar toe leiden dat je wat meer waardering krijgt voor bepaalde objectieven.
Met speciale sjablonen kun je bij pure bokeh-foto's, die in principe geheel vervormd zijn, ook nog verstrooiingen met grappige vormpjes maken, bijvoorbeeld in de vorm van hartjes.
Achteraf bij de fotobewerking gegenereerde vervaging
Als het om wat voor reden niet mogelijk was of niet gelukt is al bij het maken van de foto's met scherptediepte te werken, kan dat achteraf ook nog worden gedaan met behulp van speciaal daarvoor bestemde programma's.
In programma's om photo editor, zoals MAGIX Photostory deluxe, kunnen op verschillende manieren hele foto's of bepaalde delen vervaagd worden. Dat levert echter niet het bokeh-effect op, waarbij lichtpuntjes in kleine cirkels of veelhoeken veranderen.
Het klassieke vervagen in programma's voor het bewerken van foto's is veel meer een soort egaliseren, een gelijkmatig vermengen van naast elkaar gelegen pixels. Daarbij wordt gewoon alles wat vager.
Maar er zijn speciale programma's, zoals Exposure van Alien Skin Software, die een bokeh-effect achteraf kunnen toevoegen.
Met MAGIX Photostory deluxe kun je ook eenbokeh-effect in de afbeelding toveren. Om dit te doen, maak je een kopie van deafbeelding en plaats je beide afbeeldingen (origineel en kopie) onder elkaar optwee sporen zodat ze elkaar overlappen. Maak vervolgens eencirkelvormige uitsnede van de afbeelding voor de bokeh voor de kopie met heteffect 'Stansvormen' en maak voor deze uitsnede van de afbeelding eenvervaging.
Al met al is het thema scherptediepte in elk geval behoorlijk uitgebreid en er is veel theorie over. Het beste kun je gewoon zelf bewust aan de slag gaan met de verschillende instellingen. Dat is in elk geval leuker dan er enkel over lezen. En ook niet elke foto hoeft een spel met de scherptediepte te zijn. Maar het is goed te weten hoe je de verschillende effecten kunt creëren om ook bewuster te fotograferen.
